Omgaan met macht: waarom leiders zonder gezag niets gedaan krijgen

Wat is macht? En welke soorten macht bestaan er? Is het iets dat je krijgt of kan je het zelf verwerven? Veel mensen denken dat ‘macht’ in organisaties gelijk staat een positie. Je kan namelijk niet effectief leidinggeven zonder macht. Maar enkel hiërarchische macht volstaat vaak nog niet. Er is namelijk nog een verschil tussen macht en gezag.

Hoe gaat jouw organisatie om met macht? Worden beslissingen al bottom-up genomen of beslis jij nog steeds vanuit jouw ivoren toren?

Ontdek in dit artikel meer over:

• Omgaan met met macht in organisaties
• Wat is macht?
• Hoe verkrijg je macht?
• 3 soorten macht: van instinct tot integriteit! (volgen Oscar David)

Omgaan met macht in organisaties

In elke organisatie speelt macht een rol. De directie heeft macht, managers hebben macht, maar ook andere stakeholders zoals klanten, investeerders en medewerkers hebben macht. Hoe ga je dan best om met die macht als leidinggevende of organisatie?

Macht heeft vaak een negatieve connotatie, aangezien we het vaak linken aan schuwe figuren en onethische praktijken. Dan spreken we over machtsmisbruik. Wanneer een leidinggevende op basis van macht druk uitoefent creëert dat voor medewerkers vaak een gevoel van machteloosheid.

Maar zonder macht krijg je echter niets gedaan. Daarom is het belangrijk om stil te staan bij de verdeling van macht in de organisatie – zodat medewerkers voldoende daadkracht en beslissingsbevoegdheden hebben om (autonoom) het verschil te maken. Daarbij horen natuurlijk ook de verantwoordelijkheden die dat met zich mee brengt.

Macht is dus niet goed of fout. Het is altijd aanwezig in relaties en teamdynamieken. Maar het is niet statisch. Een machtspositie kan namelijk shiften. Zo kan je als medewerker bijvoorbeeld gezag winnen op basis van kennis, netwerk en overtuigingskracht – en zo meer macht verwerven.

Steeds meer zetten organisaties in op een vorm van gedeelde macht. De ivoren toren werkt al lang niet meer. Beslissingen worden bottom-up genomen en het management gaat proactief in dialoog met medewerkers. Door te luisteren naar perspectieven op alle hiërarchische niveaus van de organisatie creëer je draagvlak voor duurzame veranderinitiatieven.

Wat is macht?

De definitie van “macht” is het vermogen om anderen de wil op te leggen, ook al is dit soms tegen hun belangen of wensen in. Je kan macht uitoefenen op diverse manieren van fysiek, mentaal en relationeel tot economische en ideologische macht.

Een machtsrelatie is situatie-gebonden. Het kan dus veranderen door bepaalde factoren. Bijvoorbeeld: wanneer een medewerker te laat komt door een trein die staakt. Dat is een typisch geval van overmacht. Daarnaast kan je ook machtsverlies leiden door een gebrek aan gezag.

Gezag is een vorm van macht, maar macht staat niet gelijk aan gezag. Gezag is (vaak in tegenstelling tot macht) legitiem verkregen. Dat wil zeggen dat je het vertrouwen van mensen hebt gewonnen op basis van inhoudelijke kennis en relaties.

Hoe verkrijg je macht?

Wie uitsluitend beroep doet op hiërarchische macht leunt op een wankele basis. Al snel wordt dit gezien als haantjesgedrag. Hiërarchische macht is veel geloofwaardiger wanneer het gepaard gaat met andere soorten macht zoals relatiemacht, of macht van kennis en informatie.

Inhoudelijke macht werkt dus beter dan uiterste macht. Op grond van inhoudelijke kennis ontwikkel je gezag. Zo kan een expert met inhoudelijke macht, de onrealistische plannen van een manager met louter hiërarchische macht al snel doorprikken.

Hiërarchische macht

In veel organisaties is dit nog steeds de norm. Hier verkrijg je macht vanuit je positie in het bedrijf. Je kan meer macht verwerven door promotie te maken en zo de hiërarchische ladder op te klimmen. Een hiërarchische organisatiestructuur geeft aan wie boven wie staat (en beslist).

In elke laag van de organisatie gelden verschillende verantwoordelijkheden, beslissingsbevoegdheden en budgetten. Deze worden doorgaans ook vastgelegd in functieprofielen.

Macht van kennis & informatie

Kennis is macht. Wanneer je anderen op basis van inhoudelijke kennis kan overtuigen wat juist is bezit je over dit soort macht. Hoe specialistischer of unieker die kennis die je bezit, hoe meer macht je hebt. Er is namelijk meer vraag naar jouw expertise.

Ook toegang tot informatie is een vorm van macht. Wie bepaalde informatie kan verkrijgen uit een netwerk, of via bepaalde circuits heeft meer macht dan mensen die niet over deze informatie beschikken.

Macht door kennis wordt niet altijd gewaardeerd. Het zorgt namelijk voor een onbalans in de belangen van organisaties. De IT afdeling heeft bijvoorbeeld veel macht door gezag. Soms kunnen zij de hiërarchie hierdoor ‘overrulen’.

Bijvoorbeeld: een miljoenenproject wordt afgeblazen wanneer blijkt dat de IT-afdeling een ernstig beveiligingslek heeft ontdekt.

Ten slotte hebben ook mensen met een toekomstvisie macht. Het actief nadenken over en vormgeven van een toekomstvisie voegen vaak een inhoudelijke factor toe aan de hiërarchische macht van hogere managers. Zij geven namelijk aan hoe de koers gevaren moet worden. Anderen zullen die koers aanhouden.

Macht door je rol in de groep

Je kan ook macht en gezag verkrijgen door je rol in de groep. Dat staat niet altijd gelijk aan je functieprofiel. Soms kan je namelijk een sterkere sociale positie verwerven door het opbouwen van relaties. Wie een groot netwerk heeft, en dus veel mensen kent – heeft vaak ook meer macht. Doordat je mensen kan bereiken of iets gedaan kan krijgen verwerf je relatiemacht.

Wanneer je toegang hebt tot iets waar anderen geen toegang tot hebben spreken we over toegangsmacht. Bijvoorbeeld toegang tot informatie. In die zin heeft een conciërge behoorlijk wat macht. Hij heeft de grote bos met sleutels in handen!

Ten slotte is er ook agenderingsmacht. Dat is het vermogen van bepaalde “decision makers” in organisaties om te bepalen wat op de prioriteiten-agenda komt. Lobbyisten doen vaak hun best om deze agenda te beïnvloeden, maar ook beleidsmedewerkers kunnen hier macht uitoefenen.

Macht door normen, waarden en wetten

“Dat kunnen we niet maken!” is een uitspraak die je wellicht hoort als het gaat over morele macht. Dat zijn gevallen waarbij normen en waarden worden overschreden, wat vaak leidt tot hindermacht.

Zo kunnen inspraakorganen, lobbygroepen, ondernemingsraden maar ook individuen heel wat macht uitoefenen op organisaties. Bijvoorbeeld door juridische processen aan te gaan, of betogingen te organiseren. Belangrijk bij hindermacht is dat je voldoende draagvlak creëert. Ook de publieke opinie speet hierin een rol.

Macht door kracht

We kennen allemaal de uitspraak: “The survival of the fittest.” Dat is niet alleen in de natuur, maar ook in organisaties het geval. Wie kracht gebruikt krijgt dingen gedaan. Natuurlijk gaat het hierbij niet om fysieke kracht, maar eerder om:

1. De kracht van het getal: Wie veel medestanders heeft is overtuigender en heeft meer macht
2. De macht van het geld: Financiers zoals overheden, banken of sponsors hebben zonder tot de organisatie te behoren, toch veel macht over waar de organisatie geld aan besteedt en hoe dat gebeurt.
3. Macht door schaarste: Wie schaarse middelen in handen heeft (zoals specialistische kennis) heeft macht. Je kan bijvoorbeeld meer geld vragen of meer eisen stellen dan wanneer er geen schaarste is.

3 soorten macht: van instinct tot integriteit! (volgens Oscar David)

In het boek ‘Macht!’ door organisatiepsycholoog, executive coach en bestuursadviseur Oscar David worden drie soorten macht benoemd.

Macht 1.0 – Survival of the fittest

Dit soort macht is instinctief en gericht op overleven en (over)winnen. Macht is hier vertaald naar gezag over iets of iemand hebben. In dit soort machtsculturen is het knokken om jezelf naar boven te werken, vaak ten koste van een ander. Het reptielenbrein neemt hier al snel over.

Hoewel er voor dit soort macht in de meeste moderne organisaties geen plaats meer is werkt het wel nog goed in dringende situaties of crisistoestanden.

Macht 2.0 – Checks & balances

Dit soort macht is in het leven geroepen om de schaduwzijde van de eerste soort macht te beperken. Namelijk door allerlei wetten en regels na te leven. Het is meer rationele, logische manier om met macht om te gaan.

Denk bijvoorbeeld aan klachtencommissies, inspectiediensten, ondernemingsraad, rechtspraak, enzovoort. Dit soort macht werd goed om orde op zaken te stellen.

Macht 3.0 – Integriteit van machthebbende

De laatste soort macht is wanneer diegene die macht bezit besluit om het te gebruiken ten dienste van anderen. Om te creëren en te verbinden. Hierbij zit men zichzelf als een middel. Empathie en emotionele intelligentie spelen daarbij een belangrijke rol.

Ook zelfkennis is nodig om vanuit integriteit te leiden. Deze leiders spreken vanuit het hart, en trekken zo anderen mee. Dit soort macht creëert gezag en werkt bijvoorbeeld goed in missie-gedreven bedrijven of familiebedrijven.

Uiteindelijk heb je alle soorten macht nodig om iets gedaan te krijgen. Wie denkt dat alleen macht 3.0 bestaat is een idealist met onvoldoende realiteitsbesef. Maar ook wie enkel macht 2.0 gelooft is een bureaucraat, bang voor het instinct. En uiteraard is enkel macht 1.0 goed om persoonlijk vooruit te komen, maar zo draag je uiteindelijk niet veel bij aan het geheel.